تاریخچه پیدایش قهوه و نژادهای مختلف آن
قهوه، این نوشیدنی محبوب که روزانه میلیاردها نفر در سراسر جهان آن را مصرف می‌کنند، سفری طولانی و هیجان‌انگیز را از گذشته تا امروز طی کرده است. اما قهوه از کجا آمده است؟ چه نژادهایی دارد و هر کدام چه ویژگی‌هایی دارند؟ در این مقاله، به بررسی تاریخچه قهوه و انواع نژادهای آن می‌پردازیم.
۱. افسانه‌ای از اتیوپی: آغاز کشف قهوه
بر اساس روایات، کشف قهوه به یک چوپان اتیوپیایی به نام «کَلدی» (Kaldi) در حدود قرن نهم میلادی نسبت داده می‌شود. او مشاهده کرد که بزهایش پس از خوردن دانه‌های قرمز رنگ درختی خاص، پرانرژی و سرزنده می‌شوند. این موضوع باعث شد که کلدی خودش نیز آن دانه‌ها را امتحان کند و متوجه خاصیت نشاط‌آور آن‌ها شود.
این خبر به یک صومعه محلی رسید و راهبان از دانه‌های قهوه برای تهیه نوشیدنی‌ای استفاده کردند که به آن‌ها کمک می‌کرد تا در مراسم‌های مذهبی شبانه بیدار بمانند. از اینجا بود که قهوه به‌تدریج در سراسر خاورمیانه گسترش یافت.
۲. قهوه چگونه به سراسر جهان رسید؟
قهوه از اتیوپی به یمن رسید و در قرن ۱۵ میلادی در میان صوفیان یمنی به‌عنوان نوشیدنی‌ای برای افزایش تمرکز در عبادات محبوب شد. بندر موکا (Mocha) در یمن به مرکز اصلی تجارت قهوه تبدیل شد و قهوه یمنی از آنجا به کشورهای اسلامی و سپس به اروپا صادر شد.
در قرن ۱۷، قهوه به اروپا راه یافت و در شهرهایی مانند ونیز و پاریس محبوب شد. سپس هلندی‌ها نخستین کسانی بودند که قهوه را به‌صورت تجاری در اندونزی کشت کردند و از آنجا قهوه به آمریکای جنوبی رسید. امروزه، کشورهای برزیل، کلمبیا، ویتنام، اتیوپی و هند از تولیدکنندگان بزرگ قهوه در جهان هستند.
۳. نژادهای اصلی قهوه: عربیکا، روبوستا و موارد دیگر
امروزه، بیش از ۱۲۰ گونه مختلف از درخت قهوه در جهان وجود دارد، اما دو گونه اصلی که بیشترین تولید و مصرف را دارند، عربیکا (Coffea Arabica) و روبوستا (Coffea Canephora) هستند. در ادامه، ویژگی‌های هر یک را بررسی می‌کنیم:
الف) قهوه عربیکا (Arabica) – محبوب و معطر
✔ حدود ۶۰ تا ۷۰٪ تولید جهانی را شامل می‌شود.
✔ اسیدیته بالاتر و طعم‌های پیچیده‌تر دارد.
✔ بیشتر در مناطق مرتفع کشت می‌شود (۹۰۰ تا ۲۵۰۰ متر).
✔ میزان کافئین کمتر (حدود ۱.۲٪) ولی عطر و طعم دلپذیرتر.
✔ کشورهای اصلی تولیدکننده: برزیل، کلمبیا، اتیوپی، کنیا، یمن، کاستاریکا.
📌 مناسب برای: قهوه‌های دمی (V60، کمکس، فرنچ پرس) و اسپرسوهای تخصصی
ب) قهوه روبوستا (Robusta) – قوی و تلخ‌تر
✔ حدود ۳۰ تا ۴۰٪ تولید جهانی را شامل می‌شود.
✔ تلخ‌تر و بدنه غلیظ‌تر از عربیکا است.
✔ در ارتفاعات پایین‌تر (تا ۸۰۰ متر) رشد می‌کند.
✔ میزان کافئین بالاتر (۲ تا ۳٪) که باعث تلخی بیشتر آن می‌شود.
✔ مقاومت بیشتری در برابر آفات دارد.
✔ کشورهای اصلی تولیدکننده: ویتنام، اندونزی، هند، برزیل، اوگاندا.
📌 مناسب برای: اسپرسوهای قوی، قهوه فوری و ترکیبات قهوه تجاری
ج) گونه‌های کمتر شناخته‌شده: لایبریکا و اکسِلسا
علاوه بر عربیکا و روبوستا، دو گونه دیگر از درخت قهوه وجود دارند که کمتر رایج هستند اما همچنان در برخی مناطق کشت می‌شوند:
🔹 قهوه لایبریکا (Liberica)
✔ منشأ آن غرب آفریقا است، اما در فیلیپین، مالزی و اندونزی نیز رشد می‌کند.
✔ دانه‌های درشت‌تر و طعمی خاص و دودی دارد.
🔹 قهوه اکسِلسا (Excelsa)
✔ نوعی قهوه با طعمی پیچیده و اسیدیته زیاد که بیشتر در ترکیبات قهوه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
✔ در جنوب شرقی آسیا کشت می‌شود.
۴. تفاوت‌های مهم بین گونه‌های مختلف قهوه
| ویژگی | عربیکا | روبوستا | لایبریکا | اکسلسا |
|---|---|---|---|---|
| سهم تولید جهانی | ۶۰-۷۰٪ | ۳۰-۴۰٪ | کمتر از ۲٪ | کمتر از ۱٪ |
| ارتفاع رشد (متر) | ۹۰۰ تا ۲۵۰۰ | ۰ تا ۸۰۰ | ۰ تا ۸۰۰ | ۸۰۰ تا ۱۳۰۰ |
| طعم | شیرین، میوه‌ای، اسیدیته بالا | تلخ، خاکی، بدنه قوی‌تر | دودی، ادویه‌ای، چوبی | اسیدیته بالا، سبک و میوه‌ای |
| کافئین (%) | ۱.۲ – ۱.۵٪ | ۲ – ۳٪ | ۱.۵٪ | ۱ – ۱.۲٪ |
| کشورهای تولیدکننده | برزیل، کلمبیا، اتیوپی | ویتنام، اندونزی، هند | فیلیپین، مالزی | آسیای جنوب شرقی |
۵. جمع‌بندی: قهوه‌ای برای هر سلیقه!
✅ اگر طعم‌های شیرین و میوه‌ای را دوست دارید، قهوه عربیکا را امتحان کنید.
✅ اگر قهوه‌ای تلخ‌تر و قوی‌تر می‌خواهید، روبوستا گزینه بهتری است.
✅ اگر به دنبال طعم‌های خاص و متفاوت هستید، لایبریکا یا اکسلسا را تجربه کنید.
📌 حالا که با انواع نژادهای قهوه آشنا شدید، شما کدام را ترجیح می‌دهید؟ 😍☕
